नियुरो र नेपालि
बडीगाड खोलाको असला माछा र तिरतिरे खोलाको नियुरो सम्झदा आज पनि मुख रसाउछ। सायद धेरै नेपालीहरुको यस्तै यस्तै खोला, असला र नियुरोको अनुभब होला अहिले जहाँ बसेपनि। त्यसैले त होला बसन्त ऋतुको शुरुवाद संगै रसिया, जर्मन, अमेरिका, क्यानाडा लगाएतका मुलुकहरुमा बसोबास गर्ने नेपालीहरुले भेडाबाख्रा झैँ जंगलमा छिरेर नियुरो टिप्दै गरेको फोटो छाती खोलेर फेसबुकमा पोस्ट गरे। टिकटकमा भिडियो अप्लोड गरे।
यसो गर्नेमा बर्षौदेखि बसोबास गर्दै आएका हाई प्रोफाइलवाला देखि बिदेशी भूमिमा भर्खर बाँय सर्दै गरेका मनुष्यहरु परे। यसरि जंगलमा पसेर नियुरो टिप्नेहरू प्राय पहिलो पुस्ताका नेपालिहरु नै थिए। कतिपयले नियुरो टिपेको कुरा नेपालमा भएका आफन्तहरुलाई घन्टौ लगाएर सुनाए रे । कहिले निउरो टिप्ने मौका नपाएका साथीहरुसंग आफुले नियुरो टिपेको कुरा बडो रोचकसंग सुनाए रे, अलि अलि त चखाए पनि रे।
म पनि तिनै नेपालिहरुमध्यको एक हुँ। अल्बर्टा पाँच बर्ष सम्म बस्दा न कतै ग्रोसरी स्टोरमा नियुरो देखे, न कतै जंगलमा भेटे। यसरि यहाँका जंगलहरुमा नियुरो पाइन्छ भन्ने कुरा समेत थाहा थिएन । पहिले नै थाहा हुन्थ्यो भने साएद साइकल चलाउदै जंगल जंगल हिड्दा पक्कै पनि कतै न कतै देखिन्थ्यो होला। एडमन्टनमा कसैले पनि नियुरो पाइन्छ, खाइयो भनेको सुनिएन।नेपाल छोड्दा मनपर्ने धेरै कुराहरु उतै छोडेर आइयो भन्ने मध्य एउटा जिनिस निउरो पनि हो। असाध्यै मनपर्ने तरकारी। तर गतबर्ष टोरोन्टो बसाई सरेपछि भने शुरुदेखि नै यसको चर्चा चल्यो। साथीहरुको घरमा खाना खाँदा नियुरोको अचारले खुबै चर्चा पाउथ्यो। यहाँ स्प्रिंग शुरु हुदै साथीहरु नियुरो टिप्न सुरु गर्दा रहेछन।
पोहोर साल एकदिन हामि खाना खान एउटा दिदीको घरमा गएका थियौ।उहाँले निउरोको अचार बनाउनु भएको रहेछ। ‘यो बेसिजनको निउरो कहाँ भेट्नु भो दिदी’, भनेर सोधेको थिए। ‘पोहोरको निउरो हो।हामि त बर्षभरिलाइ पुर्याउछौ’, सुमित्रा दिदीले भनिन्। 'हल्का नुनपानिमा हाफ बोइल गरेर एकछिन चिसो पानीमा डुबाउने र दश मिनेट पछाडी जिपलक् ब्यागमा प्याक गरेर फ्रिजरमा राख्यो भने यो जिनिस जिउ का तिउ रहन्छ। पानीमा डुबाउदा अलि कालो कालो हुन्छ। आइसमा राख्यो भने जस्ताको तस्तै रहन्छ’, उनले निउरो भण्डारण गर्ने तरिका सिकाउदै भनिन्।
खोलाको छेउ छाउ वर्षायामको शुरुवाद मै उम्रिने टाउको बटारिएको यो जिनिसको प्रकार पनि धेरै हुदो रैछ। हाम्रो घरतिर पाउने नियुरो अलि मोटो मोटो र जुसिलो हुन्थ्यो। हामि त्यसलाई डौडे भन्थ्यौ। कतै कतै यसलाई कालो निउरो त कतै पानि निउरो पनि भन्दा रहेछन। यता मध्य र उत्तरी अमेरिकामा पाइने जातलाई भने 'अस्ट्रीज फर्न 'भनिदो रहेछ। 'रोयल फर्न' जातको नियुरो एसिया, युरोप र अमेरिकाको प्रायजसो ठाउहरुमा भेटिन्छ रे। एसियामा व्यापक रुपमा पाइने निउरोको जातलाई 'भेजिटेबल फर्न' को नामले चिनिदो रैछ। उत्तर अमेरिकाको मध्य र पुर्बी भागमा पाइने नियुरोलाई 'लेडी फर्न' र 'सिनामोन फर्न' को नामले चिनिदो रैछ।
नियुरोलाई अंग्रेजीमा 'फिडलहेड’ भनेता पनि ठाँउअनुसार बिभिन्न नामले चिनिएको पाइयो। यसलाई तरकारीको रुपमा होस् या अन्य कुनै परिकारको रुपमा संसारका धेरै मान्छेहरुले युगौ युग देखि खादै आइरहेका छन्।
एकदिन खोलाको किनारतिर लुकी लुकी नियुरो टिप्दै थिए। म भन्दा अलिकति माथिल्लो भागमा दुइजना फिलिपिनो केटा र केटीले पनि टिप्दै रहेछन। उनीहरुले हामीले जस्तो जरै बाट भने भाच्दा रहेनछन। माथिको एक तिहाइ मात्र चुट्दा रहेछन। मैले 'तिमीहरुले कसरि पकाउछौ' भनेर सोधे। उनीहरुले 'घुम्रेको भागलाई तातो पानीमा पन्द्र मिनेट जति उसिन्ने र बाफिएको निउरोलाइ गोलभेडा र उसिनेको अन्डासंग मिलाएर सलाद बनाएर खान्छौ’, भने।
एकैछिनमा केटीले मलाई पनि सोधी 'हाऊ यु गाइज कुक?' मलाई पनि सानामा आमाले उसिनेको निउरोमा मुही हालेर पकाएको याद थियो त्यहि बताए। कुरो बुझी बुझिन थाहा भएन तर 'वाओ! चाही भनि। अर्को पल्ट नियुरो टिप्दै गर्दा एउटा गोरे मान्छेले पनि टिप्दै गरेको देखे। उसले चाही निकै माया गरेर बटारिएको टाउको मात्र टिप्दै थियो। 'तिमिहरु पनि खान्छौ नियुरो' भनेर सोधे। उसले हाँस्दै भन्यो, 'मैले ग्रोसरीबाट किन्थे। आज यहाँ टिप्दै छु। खान्छु खादिन अझै निधो छैन।' उसले नै मलाई ओन्टारियोमा नियुरोको ब्यबसायिक खेति हुने गरेको कुरा सुनायो।
"न्यु ब्रुन्स्कविक"को 'टेड हेड 'भन्ने ठाऊलाई विश्वकै नियुरोको राजधानी मानिदो रहेछ। पुर्बी क्यानाडाको मलेशित र पेनबस्कोट आदिबासीहरुले बर्षौ देखी तरकारीको रुपमा खादै आएको र अठारौ सताप्दिमा फ्रेन्च एकाडीयनहरुलाई खान सिकाएको कुरा पनि बतायो उसले।
त्यसपछि झोला भोरेर लेक ओन्टारियोतिर झर्दै थिए बाटोको तलपट्टि एउटा हुल मान्छेहरु बाख्रा झैँ झाडीमा चर्दै थिए। नो फ्रिलका झोला हातमा झुन्डाउदै चर्दै गरेकाहरु अरु कोहि नभएर हाम्रै नेपालि दाजुभाई तथा दिदि बैनीहरु रहेछन। हेरा हेर भयो तर बात चाही भएन। धन्न नेपालीहरु अलि झाडीको भित्रतिर लुकेर त टिप्छन। भियतनामी र चाइनिजहरु त बाटाको छेउछाउ नै टिप्दा रहेछन। त्यहिनिर सिटि ओफ टोरोन्टोको बोर्ड लगाएको थियो "नियुरो टिप्न मनाई छ। टिप्नेहरुलाई पाँच हजार सम्मको जरिवाना हुने छ ' भनेर तर त्यहि बोर्डको तल नियुरो टिपेको देख्दा कति बहुमुल्य रहेछ त्यो जिनिस भन्ने लाग्यो मनमा।
अरु बनास्पतिहरु भन्दा छिटो उम्रने नियुरो एकपल्ट हिउले सबै मोर्यो। हिउ पग्लेको एकहप्तामा पुन हर्लक्क बढेछ। केहि साथीहरुले रहर गरेकोले पालै पालो देखाउन पनि लगे। पछि पछि त रुखहरुमा समेत "नियुरो टिप्न निषेध गरिएको छ। हामीले नियुरो तिप्नेहरुलाई चार्ज गरेका छौ" भनेर पो छौ भनेर टाँसेको रहेछ चित्र समेत कोरेर। एकजना दाजुले भन्नु भयो 'यो पक्कै पनि नेपालिको काम हो। ' नेपालीले त किन त्यसो गर्थ्यो र सायद उहालाई लाग्यो होला नेपालीहरु फट्याई गर्नमा माहिर छन्। अरुले नटिपोस। आफुले मात्र टिप्न पाइयोस भनेर त्यसो गरेको हुन सक्छ। एकदिन जिबन भाइले पनि भन्दैथिए," दाई यार मलाई त एकजना मान्छेले 'तलाई म दिनदिनै जसो देखेको छु। अब टिपेको देखे भने पुलिसलाई कल गर्दिन्छु भनेर थर्कायो।' हुन सक्छ बनको रेखदेख गर्नेले पनि त्यसो भनेको हुन्छ। हुन त जंगलभित्र होमलेस क्याम्पहरु थिए। कतै कतै कुकुर राखेर सुतेका पनि देखिन्थे।
एकदिन अटवा युनिभर्सिटीमा पी एच डी गर्दै गरेका मित्र संग कुरा भयो। के छ हालचाल भनेर सोध्नु भयो। काम धन्दा नभएको बेला केहि गरेको देखाउन पर्यो भनेर नियुरो टिपेको कुरा सविस्तार सुनाए। एक दुइ फोटाहरु पनि सेन्ड गरे। उहाँ पनि के कम अर्को दिन अटवा खोलाको छेउ छाउको जंगलमा छिर्नु भएछ। दुई बोरा भोरेर टिप्नुभएछ। पछि फोन गरेर भन्दै हुनुहुन्थ्यो 'तपाइले भनेको भएर मन थाम्न सकिन र गए यार। बहुत मजा आयो।' उहाले अरु पी एच डि हरुलाई पनि चखाउनु भएछ।मैले सोधे "कुन जातको नियुरो टिप्नु भयो डाक्टर साप?' 'के को जात हो निउरो टिप्यो नि' भनेर घतलाग्नि गरेर हास्नुभयो। उहाँको हाँसो पनि मिलियन डलरको हो जस्तो लाग्छ मलाई। त्यसरी दिल खोलेर हाँस्ने नेपालीहरु कमै भेटेको छु मैले। त्यसमाथि बोराका बोरा नियुरो टिपेर आएको बेला हाँसोको रौनक नै फरक थियो।भोलिपल्ट अर्को मित्रले हमिल्टन निउरोको फोटो मेसेन्जरमा पठाउनुभयो। उहाले टिपेको नियुरो र मैले टिपेको नियुरोमा धरै फरक थियो। उहाले भन्नु भयो 'सर तपाईले टिपेको नियुरो पानि नियुरो हो। मैले टिपेको चाही सेतो नियुरो हो। नेपालि मै पनि थुप्रै प्रजातिहरू हुदा रैछन भनेर मैले पहिलो पल्ट थाहा पाए। पानि नियुरो, कालो नियुरो, सेतो नियुरो, डौडे आदि। अरुपनि थुप्रै नाम हुन सक्छन। कतिपय नियुरोहरु बिषालु हुन्छन पनि भन्ने सुनिन्छ। हेल्थ क्यानाडाको वेबसाईटमा भने नियुरो राम्रो संग पकाएर खाएन भने मात्र फुड पोइजनिङ्ग हुने बताएको छ। तर कुनैपनि जातको फिडलहेड बिषालु भएको पुष्टि गरेको छैन। नियुरोको झुसिलो बोक्रा फालेर तातो पानीमा पन्द्र मिनेट उमालेर मात्र खान सुझाएको छ हेल्थ क्यानडाको वेबसाइटमा। यदि राम्रो संग नपाकेको नियुरो खानाले टाउको दुख्ने, झाडा पखाला लाग्न सक्ने कुरा लेखेको छ।
बसन्त श्रीतुको सुरुवादमा सबैभन्दा पहिले निस्किने बनस्पतिमा पर्छ नियुरो। सायद त्यहि भएर पनि होला हिऊ पग्लिन नपाइउदै जुकाजस्तै टाउको निकाल्छ नियुरोले क्यानाडामा। त्यो बेला नियुरो टिप्न सजिलो पनि हुन्छ।टाढा टाढा सम्म पनि प्रस्ट देखिन्छ। त्यो बेला कतै बनका कर्मचारिहरुले देख्छन कि भन्ने डर हुदो रैछ। तर अलि पछि पछि अन्य रुखहरुमा पात पलाउन शुरु भएपछी भने झाडीभित्र छिरेर निर्धक्क संग टिप्न मिल्ने रहेछ।
एकदिन साइकल बाटोको छेउमा राखेर जंगलभित्र छिरे नियुरो टिप्नलाई। त्यहाँ त दुई तिन ग्रुप नेपालीहरु पहिलेनै झोला भोरेर बसेका रहेछन। बाँकी रहेछ "टिक टक " बनाउने कर्म। एउटाले महिलाले हातमा नियुरो समातेर खै के के भन्दै थिइन। एकजना बरिष्ट जस्तै देखिने अधबैशे पुरुषले भन्दै थिए "नेपालिले चानस पायो भने गर्च , के गर्च भने लुकी लुकी भए पनि नियुरो टिप्ने काम गर्च।" त्यहाँ भएका महिलाहरु गलल हास्दै थिए। हामि यसो रुखको छेउमा छलिएर हेर्दै र टिप्दै थियौ। त्यहि बेला एउटा कुकुर भुक्यो। पछि फर्केर हेरको 'जर्मन सेपर्ड ' जातको कुकुर लिएर एउटा सेतो छाला भएको मान्छे हामितिरै आउदै थियो। मेरो साटो पुत्लो गयो। अब यो बनको कर्मचारी होला। कति फाइन तिराउने हो? पुलिशलाई रिपोर्ट गर्ने होला। कतै "नियुरो टिप्दै गर्दा नेपालीहरु क्यानाडामा पक्राउ" भन्दै नेपालि पत्रिकाको हेडलाइन बन्ने हो कि? यस्तै यस्तै कुराले टाउको घोच्न थाल्यो। तर त्यो मान्छे हामीसम्म नआईकन करिब तीनसय मिटरको दुरीमा भएको काठको झुपडी भित्र पो पस्यो। त्यहाँ उसले सुकेका रुखका हाँगाहरु जम्मा गरेर एउटा झुपडी जस्तो बनाएको थियो। हट्टाकट्टा गोरे पनि यसरि घरबार बिहिन भएर एउटा कुकुरको साथ् जंगलभित्र बसेको देख्दा मन कस्तो कस्तो भयो। यस्ता "होमलेस' मान्छेहरु धेरै जसो या त गोरेहरु नै छन् या नेटिभ अर्थात् आदिबासीहरु। कुकुर भुक्न साथ् टिक टके साथीहरु कता बिलाए मैले पत्तो समेत पाइन। त्यो दिन गुरिल्ला स्टायलमै नियुरो खोजेर घर आइयो।
नियुरो टिप्दा जंगल सफारी गरे झैँ आनन्द पनि आउदो रैछ। कतै मृग, हरिण चर्दै गरेको दृश्य देख्न मिल्छ भने कतै जुत्तामुनि सर्प चिप्लिदै गरेको। अनेकौ चरा चुरुन्गीहरुको चिरबिरे आवज, पोथ्रा पोथ्रामा चराहरुको गुड, न्याउरी मुसा, साना साना खरायोहरुले मन सारै प्रफुल्लित बनाउदो रहेछ। दिनभरी घरमा बस्दा, बितेको भुतकाल र देख्दै नदेखेको भबिष्यकालको सोचमा झोक्रियर घरमा बस्नु भन्दा जंगलभित्र पसेर एकैछिन भएपनि चरा चुरुंगी र जंगली जनावरहरुलाई साथि बनाउदा स्वर्गीय आनन्द आउदो रहेछ। तर बेला बेला भने कानुनको डरले भने मनभित्र भने ढुक ढुक चाही भैरहन्छ। एकदिन एकजना मित्रलाई कसैले भनेछ "तलाई मैले सधै यो टिपेको देखेको छु। ऐले भर्खरै पुलिशलाई कम्प्लेन गर्दिन्छु।" मित्रको होश हवस् उडेछ। रुन्चे स्वरमा माफी मागेर टाप कसेछन् त्यहाँबाट। पहिलो पल्ट गएका ति मित्रलाई घरि घरि देखेको छु भनेको सुन्दा लाग्यो साना साना गाँठीका सबै नेपालीहरुलाई उस्तै देख्दो रहेछ उसले। नियुरो टिप्नलाई कानुनि रुपमा बन्देज गरेको छ। कारण जे पनि हुन सक्छ। जंगलको फलफुल होस् या यस्तै यस्तै नियुरो,सिस्नो, च्याऊ परीक्षण नगरी खानाले स्वास्थ्यमा समस्या हुन सक्छ। कसैलाई अलर्जी हुन सक्छ। त्यो कारणले पनि यसरि सिधै जंगलबाट टिपेर खान हेल्थ क्यानाडाले मनाई गरेको छ। नेपालमा हुदा ऐसेलु, चुतुरो, गुयेली, भकिम्लो, बयर, बेल, भोगटे, जामुन, म्याल जस्ता फलफूलहरु सिधै जंगलबाट टिपेर राम्रो संग नधोई खाइन्थ्यो। अझ चराले चाखेको फल मिठो हुन्छ भनेर जुन चराले ठुगेको छ त्यहि खाने चलन थियो। चराले खाएको बेलौती त कति खाइयो कति। अहिले जे मा पनि भाइरस छ जस्तो लाग्न थाल्यो।
'जति जान्यो उति गारो, झन् जान्यो झन् झन् गारो "भनेको यस्तै भएर रैछ। कुनै बेला दिनभर मलखाद सोरेर हात नधोई पुछपाछ गरेर पनि कोदाको रोटि तिनै हातले भाँचेर खाइयो। नङभित्र कालै हुदा तिनै हातले मुई र आटो सप्काइयो। कहिलै केहि भएन। अहिले आएर दिनको सत्रपल्ट साबुनपानिले हात धोयो, स्यानीटाईजर दल्यो। अझै मन सन्तुस्ट हुदैन। भातखाने बेला हतियार मुखभित्र छिराउनै पर्छ। बनमा उम्रेको स्याउको फल समेत मान्छेहरुले टिपेर खादैनन्। बरु स्टोरमा गएर महिनौ फ्रिजमा राखेको किनेर खान्छन। मैले पहिलो दिन नियुरो टिपेर ल्याउदा एकजना मित्रलाई चखाउन पर्यो भनेर दिए। अर्को दिन आएर सोध्नुभयो " तपाईहरुले हिजो निउरो खानु भयो ?" मैले भने "खाइयो, तपाइहरुले खानुभएन ? उहाँले भन्नुभयो 'हामीलाई त डर लागेर खाएका छैनौ, अब अचार बनाएर खानुपर्ला।' मलाई कुरो बुझ्न गारो भएन। दुनिया स्वार्थी हैन, सचेत छ भन्ने लाग्यो। तर पछि उनले जरैसंग उखेलेर ल्याउनु भएछ र घरको पछाडी को खाली ठाउमा निउरोको सानो सानो बगैचा नै बनाउनु भएछ। यहाँ घरमै खेति गर्न थालेकाहरु पनि थुप्रै नेपालिहरु छन्।
नियुरोको माहिमा तरकारी र अचारमा मात्र सिमित छैन। प्राचिन कालदेखि नै नियुरोलाई म्यजिकल प्लान्ट अर्थात् जादुई बनस्पतिको रुपमा मानिदै आएको छ। नियुरोको बियाँ देखिदैन। बियाँ नभएको बनस्पति कसरि बनैभरि फैलिन्छ भनेर धेरै बर्षसम्म खोज अनुसन्धान पनि भयो। शेक्सपियरको नाटक 'Henry IV भाग १ मा चोर पात्र गडशिलले आफुले नियुरोको बियाँले अदृश्य बनाएको बताएको छ। त्यस्तै कैयौ दन्ते कथाहरुमा पनि नियुरोको पात हातमा राख्दा म्यजिकल कुराहरु भएको उल्लेख गरिएको छ। जोन फ्लेचरको 'द फेयर मेड अफ द इन'मा नियुरोको जादुको बारेमा उल्लेख गरेको छ। ननेटे रिच्फोर्डको 'फिडल हेड एण्ड फेरिज' मा पनि नियुरोको चमत्कारी माहिमाहरुको उल्लेख गरेको छ। न्यु ब्रुन्च्विक बाट "फिडलहेड" नामको साहित्यिक जर्नल निस्कन्छ।
खयर जे सुकै होस् नियुरोको जादु हाम्रो स्वास्थ्य संग राम्रो संग जोडिएको छ। यसबाट एन्टीअक्सिडन्ट, ओमेगा -३, ओमेगा- ६ र फ्याटी एसिड पाइन्छ। नियुरोको तरकारीमा प्रशस्तमात्रमा आइरन र फाइबर पाइने कुरा बैज्ञानिकहरु बताउछन। यसको स्वादको माहिमा नेपालि चुलो चुलो सुन्न सकिन्छ चाहे त्यो अमेरिका र युरोपका आधुनिक चुला हुन् या नेपालि गाँउबस्तीका धुँवा सहित र धुँवा रहित चुलोमा। नेपालिहरु र नियुरोको बीचको संबन्ध संसारकै तागतले पनि टुटाउन नसक्ने कुरा यथार्थ हो भन्दा पनि फरक नपर्ला।
समर सिजन सुरु हुदा नहुदै सबै निउरो फुलेर भालु लुक्ने झाडी बन्यो। कोरोनाले काम धन्दा अझै शुरु हुन सकेको थिएन। केहि साथीहरु मिलेर त्यतै घुम्न निस्कियौ। निउरोको झाडी भित्र मिर्ग पो चर्दै रहेछन। एकजना मित्रले भने "हैन साथीहो यसको पाठोलाई बोरामा हालेर लान पाए मज्जाले सुप बनाएर खान हुन्थ्यो। कोरोना त चैट् पार्छ होला। " सबै गलल हाँसे। " हामि मात्रै हैन त्यो बाटोमा हिड्ने धेरै जसोले मिर्गको जोडी हेर्दै रमाईरहेका थिए। अर्को साथीले भने "यहाँ नजिकै घर किन्ने हो भने रातिमा आएर मिर्ग छोपेर लैजादा कसैलाई पत्तो सम्म हुन्न होला। " " मिर्ग सिर्ग चै हैन नजिक घर हुने हो भने नियुरोको तरकारी भने जति पनि खान पाइन्थ्यो", मैले कुरो नियुरोमै लगेर टुंगाए।
अलिपर गोरेका छोरा छोरीहरु लुकामारी खेल्दै रहेछन। बाउआमा बाटोमा बसेर हेर्दै थिए। हामि भए सर्प, भालुको डर देखाएर छोराछोरीलाइ झाडी भित्र छिर्नै दिदैनथ्यौ। उनीहरुले खासै कन्ट्रोल गर्दैनन्। केटो झाडीमा लुक्न गएपछि केटिले हातमा नियुरोको पात राखेर आँखा चिम्म गर्दिरहेछ। हामि पनि त्यसै टहल्दै थियौ। बाउ चाहिले भन्दै थियो 'सी इस ट्राइङ्ग म्याजिक।' उनीहरुलाई नियुरोको बारेमा तरकारी भन्दा म्यजिकल प्लान्ट भन्ने कुरा थाहा भएको भन्यो। आफुलाई तरकारी बाहेक अरु केहि थाहा थिएन। ओमेगा भन्ने पनि अस्ति भर्खर थाहा भएको हो। सानो हुदा प्रोटिन र भिटामिन त किताबमा मात्र पढीन्थ्यो। खानेबेला कहिले ध्यान दीइएन। खाली पेट भर्ने कुरालाई ध्यान दिईयो। "मिठो पाए तिन थाल, नमिठो भए फालाफाल" भन्ने चलन थियो। जे होस नेपालीको र नियुरो बिचको संबन्ध भनेकै मिठोको संबन्ध हो।
एकदिन अटवा युनिभर्सिटीमा पी एच डी गर्दै गरेका मित्र संग कुरा भयो। के छ हालचाल भनेर सोध्नु भयो। काम धन्दा नभएको बेला केहि गरेको देखाउन पर्यो भनेर नियुरो टिपेको कुरा सविस्तार सुनाए। एक दुइ फोटाहरु पनि सेन्ड गरे। उहाँ पनि के कम अर्को दिन अटवा खोलाको छेउ छाउको जंगलमा छिर्नु भएछ। दुई बोरा भोरेर टिप्नुभएछ। पछि फोन गरेर भन्दै हुनुहुन्थ्यो 'तपाइले भनेको भएर मन थाम्न सकिन र गए यार। बहुत मजा आयो।' उहाले अरु पी एच डि हरुलाई पनि चखाउनु भएछ।मैले सोधे "कुन जातको नियुरो टिप्नु भयो डाक्टर साप?' 'के को जात हो निउरो टिप्यो नि' भनेर घतलाग्नि गरेर हास्नुभयो। उहाँको हाँसो पनि मिलियन डलरको हो जस्तो लाग्छ मलाई। त्यसरी दिल खोलेर हाँस्ने नेपालीहरु कमै भेटेको छु मैले। त्यसमाथि बोराका बोरा नियुरो टिपेर आएको बेला हाँसोको रौनक नै फरक थियो।भोलिपल्ट अर्को मित्रले हमिल्टन निउरोको फोटो मेसेन्जरमा पठाउनुभयो। उहाले टिपेको नियुरो र मैले टिपेको नियुरोमा धरै फरक थियो। उहाले भन्नु भयो 'सर तपाईले टिपेको नियुरो पानि नियुरो हो। मैले टिपेको चाही सेतो नियुरो हो। नेपालि मै पनि थुप्रै प्रजातिहरू हुदा रैछन भनेर मैले पहिलो पल्ट थाहा पाए। पानि नियुरो, कालो नियुरो, सेतो नियुरो, डौडे आदि। अरुपनि थुप्रै नाम हुन सक्छन। कतिपय नियुरोहरु बिषालु हुन्छन पनि भन्ने सुनिन्छ। हेल्थ क्यानाडाको वेबसाईटमा भने नियुरो राम्रो संग पकाएर खाएन भने मात्र फुड पोइजनिङ्ग हुने बताएको छ। तर कुनैपनि जातको फिडलहेड बिषालु भएको पुष्टि गरेको छैन। नियुरोको झुसिलो बोक्रा फालेर तातो पानीमा पन्द्र मिनेट उमालेर मात्र खान सुझाएको छ हेल्थ क्यानडाको वेबसाइटमा। यदि राम्रो संग नपाकेको नियुरो खानाले टाउको दुख्ने, झाडा पखाला लाग्न सक्ने कुरा लेखेको छ।
बसन्त श्रीतुको सुरुवादमा सबैभन्दा पहिले निस्किने बनस्पतिमा पर्छ नियुरो। सायद त्यहि भएर पनि होला हिऊ पग्लिन नपाइउदै जुकाजस्तै टाउको निकाल्छ नियुरोले क्यानाडामा। त्यो बेला नियुरो टिप्न सजिलो पनि हुन्छ।टाढा टाढा सम्म पनि प्रस्ट देखिन्छ। त्यो बेला कतै बनका कर्मचारिहरुले देख्छन कि भन्ने डर हुदो रैछ। तर अलि पछि पछि अन्य रुखहरुमा पात पलाउन शुरु भएपछी भने झाडीभित्र छिरेर निर्धक्क संग टिप्न मिल्ने रहेछ।
एकदिन साइकल बाटोको छेउमा राखेर जंगलभित्र छिरे नियुरो टिप्नलाई। त्यहाँ त दुई तिन ग्रुप नेपालीहरु पहिलेनै झोला भोरेर बसेका रहेछन। बाँकी रहेछ "टिक टक " बनाउने कर्म। एउटाले महिलाले हातमा नियुरो समातेर खै के के भन्दै थिइन। एकजना बरिष्ट जस्तै देखिने अधबैशे पुरुषले भन्दै थिए "नेपालिले चानस पायो भने गर्च , के गर्च भने लुकी लुकी भए पनि नियुरो टिप्ने काम गर्च।" त्यहाँ भएका महिलाहरु गलल हास्दै थिए। हामि यसो रुखको छेउमा छलिएर हेर्दै र टिप्दै थियौ। त्यहि बेला एउटा कुकुर भुक्यो। पछि फर्केर हेरको 'जर्मन सेपर्ड ' जातको कुकुर लिएर एउटा सेतो छाला भएको मान्छे हामितिरै आउदै थियो। मेरो साटो पुत्लो गयो। अब यो बनको कर्मचारी होला। कति फाइन तिराउने हो? पुलिशलाई रिपोर्ट गर्ने होला। कतै "नियुरो टिप्दै गर्दा नेपालीहरु क्यानाडामा पक्राउ" भन्दै नेपालि पत्रिकाको हेडलाइन बन्ने हो कि? यस्तै यस्तै कुराले टाउको घोच्न थाल्यो। तर त्यो मान्छे हामीसम्म नआईकन करिब तीनसय मिटरको दुरीमा भएको काठको झुपडी भित्र पो पस्यो। त्यहाँ उसले सुकेका रुखका हाँगाहरु जम्मा गरेर एउटा झुपडी जस्तो बनाएको थियो। हट्टाकट्टा गोरे पनि यसरि घरबार बिहिन भएर एउटा कुकुरको साथ् जंगलभित्र बसेको देख्दा मन कस्तो कस्तो भयो। यस्ता "होमलेस' मान्छेहरु धेरै जसो या त गोरेहरु नै छन् या नेटिभ अर्थात् आदिबासीहरु। कुकुर भुक्न साथ् टिक टके साथीहरु कता बिलाए मैले पत्तो समेत पाइन। त्यो दिन गुरिल्ला स्टायलमै नियुरो खोजेर घर आइयो।
नियुरो टिप्दा जंगल सफारी गरे झैँ आनन्द पनि आउदो रैछ। कतै मृग, हरिण चर्दै गरेको दृश्य देख्न मिल्छ भने कतै जुत्तामुनि सर्प चिप्लिदै गरेको। अनेकौ चरा चुरुन्गीहरुको चिरबिरे आवज, पोथ्रा पोथ्रामा चराहरुको गुड, न्याउरी मुसा, साना साना खरायोहरुले मन सारै प्रफुल्लित बनाउदो रहेछ। दिनभरी घरमा बस्दा, बितेको भुतकाल र देख्दै नदेखेको भबिष्यकालको सोचमा झोक्रियर घरमा बस्नु भन्दा जंगलभित्र पसेर एकैछिन भएपनि चरा चुरुंगी र जंगली जनावरहरुलाई साथि बनाउदा स्वर्गीय आनन्द आउदो रहेछ। तर बेला बेला भने कानुनको डरले भने मनभित्र भने ढुक ढुक चाही भैरहन्छ। एकदिन एकजना मित्रलाई कसैले भनेछ "तलाई मैले सधै यो टिपेको देखेको छु। ऐले भर्खरै पुलिशलाई कम्प्लेन गर्दिन्छु।" मित्रको होश हवस् उडेछ। रुन्चे स्वरमा माफी मागेर टाप कसेछन् त्यहाँबाट। पहिलो पल्ट गएका ति मित्रलाई घरि घरि देखेको छु भनेको सुन्दा लाग्यो साना साना गाँठीका सबै नेपालीहरुलाई उस्तै देख्दो रहेछ उसले। नियुरो टिप्नलाई कानुनि रुपमा बन्देज गरेको छ। कारण जे पनि हुन सक्छ। जंगलको फलफुल होस् या यस्तै यस्तै नियुरो,सिस्नो, च्याऊ परीक्षण नगरी खानाले स्वास्थ्यमा समस्या हुन सक्छ। कसैलाई अलर्जी हुन सक्छ। त्यो कारणले पनि यसरि सिधै जंगलबाट टिपेर खान हेल्थ क्यानाडाले मनाई गरेको छ। नेपालमा हुदा ऐसेलु, चुतुरो, गुयेली, भकिम्लो, बयर, बेल, भोगटे, जामुन, म्याल जस्ता फलफूलहरु सिधै जंगलबाट टिपेर राम्रो संग नधोई खाइन्थ्यो। अझ चराले चाखेको फल मिठो हुन्छ भनेर जुन चराले ठुगेको छ त्यहि खाने चलन थियो। चराले खाएको बेलौती त कति खाइयो कति। अहिले जे मा पनि भाइरस छ जस्तो लाग्न थाल्यो।
'जति जान्यो उति गारो, झन् जान्यो झन् झन् गारो "भनेको यस्तै भएर रैछ। कुनै बेला दिनभर मलखाद सोरेर हात नधोई पुछपाछ गरेर पनि कोदाको रोटि तिनै हातले भाँचेर खाइयो। नङभित्र कालै हुदा तिनै हातले मुई र आटो सप्काइयो। कहिलै केहि भएन। अहिले आएर दिनको सत्रपल्ट साबुनपानिले हात धोयो, स्यानीटाईजर दल्यो। अझै मन सन्तुस्ट हुदैन। भातखाने बेला हतियार मुखभित्र छिराउनै पर्छ। बनमा उम्रेको स्याउको फल समेत मान्छेहरुले टिपेर खादैनन्। बरु स्टोरमा गएर महिनौ फ्रिजमा राखेको किनेर खान्छन। मैले पहिलो दिन नियुरो टिपेर ल्याउदा एकजना मित्रलाई चखाउन पर्यो भनेर दिए। अर्को दिन आएर सोध्नुभयो " तपाईहरुले हिजो निउरो खानु भयो ?" मैले भने "खाइयो, तपाइहरुले खानुभएन ? उहाँले भन्नुभयो 'हामीलाई त डर लागेर खाएका छैनौ, अब अचार बनाएर खानुपर्ला।' मलाई कुरो बुझ्न गारो भएन। दुनिया स्वार्थी हैन, सचेत छ भन्ने लाग्यो। तर पछि उनले जरैसंग उखेलेर ल्याउनु भएछ र घरको पछाडी को खाली ठाउमा निउरोको सानो सानो बगैचा नै बनाउनु भएछ। यहाँ घरमै खेति गर्न थालेकाहरु पनि थुप्रै नेपालिहरु छन्।
नियुरोको माहिमा तरकारी र अचारमा मात्र सिमित छैन। प्राचिन कालदेखि नै नियुरोलाई म्यजिकल प्लान्ट अर्थात् जादुई बनस्पतिको रुपमा मानिदै आएको छ। नियुरोको बियाँ देखिदैन। बियाँ नभएको बनस्पति कसरि बनैभरि फैलिन्छ भनेर धेरै बर्षसम्म खोज अनुसन्धान पनि भयो। शेक्सपियरको नाटक 'Henry IV भाग १ मा चोर पात्र गडशिलले आफुले नियुरोको बियाँले अदृश्य बनाएको बताएको छ। त्यस्तै कैयौ दन्ते कथाहरुमा पनि नियुरोको पात हातमा राख्दा म्यजिकल कुराहरु भएको उल्लेख गरिएको छ। जोन फ्लेचरको 'द फेयर मेड अफ द इन'मा नियुरोको जादुको बारेमा उल्लेख गरेको छ। ननेटे रिच्फोर्डको 'फिडल हेड एण्ड फेरिज' मा पनि नियुरोको चमत्कारी माहिमाहरुको उल्लेख गरेको छ। न्यु ब्रुन्च्विक बाट "फिडलहेड" नामको साहित्यिक जर्नल निस्कन्छ।
खयर जे सुकै होस् नियुरोको जादु हाम्रो स्वास्थ्य संग राम्रो संग जोडिएको छ। यसबाट एन्टीअक्सिडन्ट, ओमेगा -३, ओमेगा- ६ र फ्याटी एसिड पाइन्छ। नियुरोको तरकारीमा प्रशस्तमात्रमा आइरन र फाइबर पाइने कुरा बैज्ञानिकहरु बताउछन। यसको स्वादको माहिमा नेपालि चुलो चुलो सुन्न सकिन्छ चाहे त्यो अमेरिका र युरोपका आधुनिक चुला हुन् या नेपालि गाँउबस्तीका धुँवा सहित र धुँवा रहित चुलोमा। नेपालिहरु र नियुरोको बीचको संबन्ध संसारकै तागतले पनि टुटाउन नसक्ने कुरा यथार्थ हो भन्दा पनि फरक नपर्ला।
समर सिजन सुरु हुदा नहुदै सबै निउरो फुलेर भालु लुक्ने झाडी बन्यो। कोरोनाले काम धन्दा अझै शुरु हुन सकेको थिएन। केहि साथीहरु मिलेर त्यतै घुम्न निस्कियौ। निउरोको झाडी भित्र मिर्ग पो चर्दै रहेछन। एकजना मित्रले भने "हैन साथीहो यसको पाठोलाई बोरामा हालेर लान पाए मज्जाले सुप बनाएर खान हुन्थ्यो। कोरोना त चैट् पार्छ होला। " सबै गलल हाँसे। " हामि मात्रै हैन त्यो बाटोमा हिड्ने धेरै जसोले मिर्गको जोडी हेर्दै रमाईरहेका थिए। अर्को साथीले भने "यहाँ नजिकै घर किन्ने हो भने रातिमा आएर मिर्ग छोपेर लैजादा कसैलाई पत्तो सम्म हुन्न होला। " " मिर्ग सिर्ग चै हैन नजिक घर हुने हो भने नियुरोको तरकारी भने जति पनि खान पाइन्थ्यो", मैले कुरो नियुरोमै लगेर टुंगाए।
अलिपर गोरेका छोरा छोरीहरु लुकामारी खेल्दै रहेछन। बाउआमा बाटोमा बसेर हेर्दै थिए। हामि भए सर्प, भालुको डर देखाएर छोराछोरीलाइ झाडी भित्र छिर्नै दिदैनथ्यौ। उनीहरुले खासै कन्ट्रोल गर्दैनन्। केटो झाडीमा लुक्न गएपछि केटिले हातमा नियुरोको पात राखेर आँखा चिम्म गर्दिरहेछ। हामि पनि त्यसै टहल्दै थियौ। बाउ चाहिले भन्दै थियो 'सी इस ट्राइङ्ग म्याजिक।' उनीहरुलाई नियुरोको बारेमा तरकारी भन्दा म्यजिकल प्लान्ट भन्ने कुरा थाहा भएको भन्यो। आफुलाई तरकारी बाहेक अरु केहि थाहा थिएन। ओमेगा भन्ने पनि अस्ति भर्खर थाहा भएको हो। सानो हुदा प्रोटिन र भिटामिन त किताबमा मात्र पढीन्थ्यो। खानेबेला कहिले ध्यान दीइएन। खाली पेट भर्ने कुरालाई ध्यान दिईयो। "मिठो पाए तिन थाल, नमिठो भए फालाफाल" भन्ने चलन थियो। जे होस नेपालीको र नियुरो बिचको संबन्ध भनेकै मिठोको संबन्ध हो।
0 Comments:
Post a Comment
Subscribe to Post Comments [Atom]
<< Home